Chromatografia jest to ogólna nazwa technik polegających na rozdzieleniu substancji badanych na fazy – pojedyncze związki lub grupy związków, które następnie można analizować technikami sprzężonymi z chromatografem, np. metodą spektroskopii masowej, spektroskopii UV-Vis, itp.
Chromatografia polega najczęściej na zastosowaniu podłoża, przez który migrują wraz z nośnikiem, poruszając się z różną prędkością, poszczególne związki. Mówimy wtedy, że wykazują one różne współczynniki opóźnienia (Rf). Zjawisko to pozwala na rozdzielenie mieszaniny związków na frakcje, które są następnie analizowane ze względu na skład. Nośnikiem – eluatem, może być gaz lub ciecz.

Ze względu na rodzaj dominującego mechanizmu procesu rozdziału chromatografie możemy podzielić na:

• adsorpcyjną – gdy fazą ruchomą jest ciecz lub gaz, a nieruchomą ciało stałe o właściwościach adsorbujących i odpowiednim rozdrobnieniu (np. żel krzemionkowy, tlenek glinowy, węgiel aktywny itp.), rozdział jest powodowany różnicami współczynników adsorpcji;
• podziałową – gdy fazą ruchomą jest ciecz lub gaz, a stacjonarną ciecz zatrzymana na odpowiednim nośniku (bibuła, ziemia okrzemkowa, kulki szklane itp.), rozdział jest wynikiem różnic współczynników podziału;
• jonowymienną – gdy fazą ruchomą jest ciecz, a stacjonarną wymieniacz jonowy, rozdział zależy od różnic w sile wiązania składników przez wymieniacz;
• żelową – GPC-SEC (GPC-gel permeation chromatography – SEC-size exclusion chromatography) fazą ruchomą jest ciecz, a nieruchomą granulowany, jednorodny spęczniały żel, rozdział jest powodowany różnicami w wielkości cząsteczek składników, które dyfundują w fazie nośnej [1]. Rys. 1 przedstawia schemat rozdzielania cząstek ze względu na ich wielkość w chromatografii żelowej oraz wynikający z niego chromatogram.

W zależności od rodzaju eluentu czyli substancji, w której rozpuszcza się badaną mieszaninę rozróżnia się następujące techniki chromatograficzne [2]:

• chromatografia gazowa – (GC – Gas chromatography) gdzie fazą nośną jest gaz (zazwyczaj hel, argon lub wodór), taki rodzaj chromatografii stosuje się najczęściej do szybkiej analizy złożonych mieszanin związków oraz oceny ich czystości;
• chromatografia cieczowa – (LC – liquid chromatography), gdzie eluentem jest ciecz, na skutek oddziaływań międzycząsteczkowych między związkami tworzącymi mieszaninę, a złożem jedne z nich przechodzą przez złoże szybciej, a inne wolniej;
• chromatografia kolumnowa – w której faza rozdzielająca jest umieszczona w specjalnej kolumnie, przez którą przepuszcza się następnie roztwór badanej mieszaniny. Najczęściej stosowana jest metoda HPLC (high performance liquid chromatography – wysokosprawna chromatografia cieczowa).

Rys. 2 przedstawia schemat działania wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC).

• chromatografia planarna – rozdział chromatograficzny zachodzi, gdy faza stacjonarna występuje w postaci cienkiej warstwy, na którą nanosi się substancję badaną. Następnie chromatogram jest rozwijany poprzez zanurzenie w rozpuszczalniku, który pełznąc po podłożu, rozdziela składniki mieszaniny. Do identyfikacji substancji służy pomiar współczynników opóźnienia (TLC – thin layer chromatography, HPTLC – high performance thin layer chromatography).

Rys. 3 prezentuje schemat rozwijania chromatogramu cienkowarstwowego.