Antropologia kulturowa Antropologia interpretatywna

Interpretacjonizm

Klasyczna antropologia kulturowa a podejście interpretacyjne
Antropologia kulturowa jest klasyczną dyscypliną nauk społecznych zajmującą się badaniem kultury: jej praw, organizacji, etnicznej różnorodności czy zmienności. Jako nauka ukształtowała się w XIX wieku, jej przedmiotem badań były początkowo głównie społeczności pierwotne. Antropologia wypracowała właściwe sobie metody badawcze, wśród których w pierwszym rzędzie należy wyróżnić metodę terenową opartą na obserwacji uczestniczącej. Pionierskie były badania Bronisława Malinowskiego, który spędził wiele miesięcy mieszkając w tubylczej wiosce na Wyspach Trobrianda, wtopił się w życie tamtejszej społeczności a później opisał je na kartach wielu tomów rekonstruując system organizacji, myślenia i wartości tubylców. Wykazywał, że społeczność ludzka działa analogicznie do żywego organizmu. Instytucje kultury, takie jak struktury wymiany ekonomicznej, małżeństwo, religia są ze sobą nierozerwalnie związane. Każda z nich ma zadanie do wykonania: pełni określoną funkcję w obrębie całego systemu [1].

Uwaga 1:

Bronisław Malinowski jest przedstawicielem szkoły antropologicznej zwanej funkcjonalizmem. Przeciwstawia się ona dwóm najstarszym szkołom antropologicznym: ewolucjonizmowi i dyfuzjonizmowi, zwłaszcza towarzyszącemu ewolucjonizmowi przekonaniu, że każda kultura przechodzi te same etapy rozwoju – „wznosi się” od poziomu dzikości do cywilizacji rozumianej na wzór współczesnej kultury europejskiej. Ewolucjonizm skupiał się na rekonstrukcji tego procesu opierając na przekazach historycznych i relacjach z drugiej ręki. Malinowski uznawał natomiast tylko wnioski uzyskane metodą badań terenowych i podkreślał wagę badań współczesnych manifestacji kultury.

Informacja dodatkowa 1:

Więcej na temat Bronisława Malinowskiego i klasycznej antropologii: https://culture.pl/en/article/more-than-malinowski-polish-cultural-anthropologists

Z najważniejszymi dziełami Bronisława Malinowskiego możesz zapoznać się w serwisach:

Chociaż Malinowski odcinał się od ewolucjonizmu czy dyfuzjonizmu, to łączy go z nimi bardzo klasyczne podejście do badań kultury. Zgodnie z nim antropologia poszukuje w kulturze niezmiennych prawidłowości, reguł i faktów wzorując się na naukach ścisłych. Model ten został podważony w latach 70 gdy do antropologii zaczęły przenikać koncepcje postmodernistyczne. Od samego postmodernizmu ważniejsze było jednak wyciągnięcie pełnych konsekwencji z tezy, że kultura jest jak język a jej główną funkcją nie jest kodyfikowanie i organizowanie, ale komunikacja. Wpłynęło to na zmianę postrzegania roli antropologa: klasyczna antropologia widziała w nim niezależnego obserwatora, który analizuje, spisuje i gromadzi fakty, „nowa” antropologia – tłumacza, który dzięki wysiłkowi interpretacyjnemu usprawnia międzykulturowy dialog [2]. Antropologia przeformułowała tym samym swoje cele: nie chce być już „nauką eksperymentalną poszukującą praw, lecz nauką interpretatywną poszukującą znaczenia” [3].

Zinterpretować kulturę
Ojcem perspektywy interpretacyjnej jest uczeń Bronisława Malinowskiego – Edward Evans-Pritchard. Od swojego nauczyciela zaczerpnął przywiązanie do metody terenowej, a jednocześnie rozszedł się z jego szkołą rozwijając teorię antropologii jako „przekładu kultur”. Same prace Evans-Pritcharda nie różnią się jednak zbyt mocno od publikacji jego poprzedników, przełom następuje dopiero dzięki pracom kolejnego pokolenia badaczy: Clifforda Geertza oraz Jamesa Clifforda.
Clifford Geertz jest jednym z najbardziej wpływowych współczesnych antropologów. Do jego głównych idei należy przedstawienie społeczeństwa jako tekstu a antropologa jako krytyka literackiego, który poddaje ten tekst interpretacji (zob. Co komunikuje rytuał? Clifford Geertz ).

Uwaga 2:

Ujęcie to zakłada, że antropologia jest nauką humanistyczną, która nigdy nie dociera do tzw. „czystych faktów”. Uprawianie jej przypomina próbę czytania napisanego w obcym języku manuskryptu, który jest wyblakły, pełen opuszczeń, „podejrzanych poprawek i tendencyjnych komentarzy” a w dodatku zapisany nie za pomocą konwencjonalnych znaków, lecz „ulotnych przykładów ustrukturyzowanych zachowań” [4].

Opis gęsty
Antropologia interpretatywna odchodzi od szeroko zakrojonych badań „wielkich całości” na rzecz przyglądania się zjawiskom lokalnym. Kładzie natomiast nacisk na jak najpełniejszą interpretację kontekstu danego zjawiska tworząc tzw. „opis gęsty”.

Przykład 1:

Tłumacząc na czym polega „gęstość” opisu, Geertz przywołuje przykład „mrugnięcia okiem” analizowany przez Gilberta Ryle’a: „Zastanówmy się, powiada, nad kwestią dwóch chłopców, którzy szybko zaciskają prawe powieki. W jednym przypadku jest to mimowolny tik, w drugim – umówiony sygnał dla przyjaciela. Oba ruchy okiem jako ruchy są identyczne; z punktu widzenia obserwacji typu ‘jestem aparatem fotograficznym’ lub ‘fenomenalistycznej’ obserwacji samych tych ruchów, nie da się powiedzieć, który z nich był tikiem, a który porozumiewawczym mrugnięciem oraz czy w rzeczy samej oba były bądź tikami, bądź mrugnięciami. Jednak różnica pomiędzy niekontrolowanym skurczem a mrugnięciem, jakkolwiek niemożliwa do sfotografowania, jest olbrzymia, jak dobrze wie każdy, kto miał pecha wziąć pierwsze za drugie. Porozumiewawcze mrugnięcie jest komunikowaniem się, w rzeczy samej komunikowaniem w całkiem precyzyjny i szczególny sposób: (1) rozmyślnym, (2) skierowanym do kogoś wybranego, (3) podjętym w celu przekazania określonej wiadomości, (4) zgodnie ze społecznie ustanowionym kodem i (5) bez reszty towarzystwa. (…) To jednak dopiero początek. Przypuśćmy, ciągnie dalej, że istnieje chłopiec, który, ‘aby dostarczyć cudzym kosztem rozrywki swoim kompanom’, parodiuje mrugnięcie pierwszego chłopca, jako nieprofesjonalne, niezręczne, rzucające się w oczy itd.” [5]. Badacz kultury stoi przed zadaniem porównywalnym z obserwatorem opisanego wydarzenia – musi rozwikłać ustratyfikowaną hierarchię znaczących struktur i przedstawić ją w formie adekwatnego opisu [6].

Rozwikływanie to – pisze Geertz – jest nieskończonym procesem przybliżania: „prace antropologiczne same składają się z interpretacji, i do tego interpretacji drugiego i trzeciego stopnia. (Z definicji tylko ‘krajowiec’ tworzy interpretacje pierwszego stopnia: jest jego kultura). Są zatem fikcjami: fikcjami w tym znaczeniu, że są ‘czymś tworzonym’, ‘czymś ukształtowanym’ – takie jest pierwotne znaczenie słowa fictio – nie zaś w znaczeniu czegoś fałszywego, nierzeczywistego czy też eksperymentów pomyślanych ‘jak gdyby’.” Jednocześnie jednak dzięki nim udaje się poszerzyć uniwersum ludzkiego dyskursu, lepiej zrozumieć innych, nie tylko po to aby ich opisać, ale żeby stworzyć przestrzeń do porozumienia.

Zadanie 1:

Treść zadania:

Weź udział w liturgicznym lub folklorystycznym wydarzeniu w twoim regionie (np. odpust, procesja, obchody dożynek). Jeżeli nie masz takiej możliwości, obejrzyj zapis filmowy np. taki jak ten (transmisja niedzieli palmowej w Tokarni): https://www.youtube.com/watch?v=3hJDqNEAfWM

. Spróbuj przyjrzeć się wydarzeniu okiem badacza i wykonać jego opis z jak najdokładniejszym uwzględnieniem warstwy znaczeniowej.

Bibliografia

1. Barnard, A.: Antropologia, tł. Szymański, S., Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2006.
2. Ricoeur, P.: Model tekstu: działanie znaczące rozważane jako tekst, tł. Fałkowska, J., Pamiętnik Literacki 1984, 75/2.
3. Geertz, C.: Opis gęsty – w stronę interpretatywnej teorii kultury. [W:] Kempny, M., Nowicka, E. (Red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 36.
4. Geertz, C.: Opis gęsty – w stronę interpretatywnej teorii kultury. [W:] Kempny, M., Nowicka, E. (Red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 41
5. Geertz, C.: Opis gęsty – w stronę interpretatywnej teorii kultury. [W:] Kempny, M., Nowicka, E. (Red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 37-38.
6. Geertz, C.: Available Light: Anthropological Reflections on Philosophical Topics, Princeton University Press, Princeton 2012.

Temat:
Opis:
Typ:

Email:

Komunikacja społeczna