Kultura uczestnictwa
Nowe media spowodowały powstanie kultury uczestnictwa, w której żyjemy i partycypujemy codziennie i stale, jako odbiorcy jesteśmy zachęcani do uczestnictwa – od serwisów społecznościowych, przez portale z wiadomościami, fora, blogi po sklepy internetowe – wszędzie współczesny człowiek ma możliwość zabierania głosu, opublikowania swoich opinii, wyrażania myśli i emocji. W rezultacie w modelu idealnym konsument staje się jednocześnie jej twórcą treści kulturowych. Buduje to potrzebę nazwania tego nowego fenomenu, który pozwali odróżnić go od kultury masowej. Różnice są widoczne przede wszystkim na płaszczyźnie technologicznej w kulturze uczestnictwa symetryczne media zastępują typowe dla kultury masowej formy komunikacji antysymetryczne, co sprawia, że uczestnictwo w kulturze staje się łatwiejsze, a przez to może być bardziej powszechne [1].

Kultura uczestnictwa – historia
Wielość definicji kultury uczestnictwa wynika z faktu, że jest to zjawisko stosunkowo nowe. Początki kultury uczestnictwa datuje się na druga połowę lat 80. XX wieku. Stanowi więc zjawisko stosunkowo nowe jednak dynamicznie rozwijające się. Wydziela się cztery fazy kultury uczestnictwa [5]:

• Faza pierwsza (Emergence) – lata 1985-1993. Wiąże się z rozbiciem monopolu komunikacyjnego mediów masowych, przez pojawienie się sieci ARPANET, był to pierwowzór internetu. Technologia ta umożliwiła powstanie kultury uczestnictwa. W tym okresie prowadzono badania nad aktywnym, jeszcze przed pojawieniem się internetu odbiorem tekstów kultury.
• Faza druga (Waking up to the Web) – lata 1994-1998. Przypada na początek popularności internetu (pojawiają się pierwsze dotcomy) i powstają pierwsze prace badawcze dotyczące zjawiska tworzenia się kultury w sieci interntowej.
• Faza trzecia (Push-button Publishing) – lata 1999 -2004. To czas pojawienia się łatwych i przyjaznych dla użytkownika systemów do publikowania treści w internecie. W tym okresie nie trzeba być już profesjonalnym programistą albo informatykiem by tworzyć zawartość nowych mediów, np. publikować własne blogi. W tym okresie powstają też pierwsze portale społecznościowe, a tym nowym fenomenom towarzyszą opracowania badawcze pokazujące formy i rodzaje aktywności twórców w sieci.
• Faza czwarta (Ubiquitous Connections) – lata 2005-201. Pojawiają się urządzenia mobilne, smartfony i tablety. Sprawia to że możliwości publikowania własnych treści oraz ich odbioru staje się znacznie bardziej dostępna towarzyszą badania nad pozytywnymi aspektami nowej kultury.

W tym sensie kultura uczestnictwa stanowi odpowiedź na eksplozję nowych technologii medialnych, które umożliwiają konsumentom przechowywanie komentowanie i rozpowszechnianie treści medialnych w niebywały dotąd sposób [6]. Powstanie tego typu kultury w znacznej mierze zależało od rozwoju technologii sieciowej, jednak prowadzone badania w poszczególnych okresach pokazują, że nie samo pojawienie się nowych środków komunikacji spowodowało wykształcenie się nowego typu kultury ale raczej wzajemne relacje pomiędzy technologiami komunikacyjnymi i wspólnotami kulturowymi, które wokół nich wyrastają oraz aktywnościami ułatwianymi przez środki umożliwiające komunikację [3].

Dla zaistnienia kultury uczestnictwa konieczna jest, więc oprócz technologii również:

1. samowiedza użytkowników, polegająca na przekonaniu uczestników, że ich wkład jest ważny oraz istnienie poczucia więzi społecznej między twórcami w interncie [3];
2. obniżenie barier w przypadku wejścia w przestrzeń internetową wymiany treści medialnych, co skutkuje większą swobodą informacyjną;
3. nieformalna chęć pomagania sobie między użytkownikami sieci [7];
4. aktywność użytkowników na forach tematycznych, czatach i portalach społecznościowych, która pozwala na nawiązywanie znajomości lub ich podtrzymywanie orz budowanie wspólnot, w oparciu o wspólne zainteresowania, poglądy lub przekonania [4].

Do form kultury uczestnictwa badacze zaliczają, obok tworzenia tekstów kultury w sieci również:

1. afiliację, czyli członkostwo we wspólnotach internetowych;
2. ekspresję i tworzenie nowych form twórczych, takich jak samplowanie, fan-fiction, mash-upy;
3. wspólne rozwiązywanie problemów, np. praca zespołowa ukierunkowana na określony cel, jak np. tworzenie Wikipedii;
4. dystrybucja, np. przepływ mediów, jak podcasting, blog [3].

Kulturę uczestnictwa cechuje:

1. niski próg dostępności;
2. chęć dzielenia się „produktami” swoich działań;
3. kontrola wewnątrz grupy mająca nieformalny charakter;
4. więź łącząca użytkowników;
5. wspólne działania jako wartość nadrzędna;
6. poszanowanie dla wytworów użytkowników sieci [6];
7. kultura uczestnictwa minimalizuje, a nawet w niektórych przypadkach zaciera granicę między profesjonalistą a amatorem, producentem i konsumentem;
8. wytwory kultury uczestnictwa oscylują na granicy wielu płaszczyzn: technologicznej, kulturowej, społecznej, a aktywności podejmowane przez internautów skupiają się na przestrzeni: forów internetowych, czatów internetowych, grup dyskusyjnych, kanałów na YouTubie i innych serwisach, portalach internetowych i blogach. Użytkownicy Sieci udostępniając stworzone przez siebie treści dzielą się z innymi swoją wiedzą i doświadczeniem [4].

Słabe i mocne strony kultury uczestnictwa
Zalety kultury uczestnictwa:

1. zaangażowanie ludzi z całego świata, którzy chcą podzielić się swoim talentem, poglądami, odczuciami, emocjami;
2. spowodowanie, że głosy dotychczasowych konsumentów treści mogą stać się głosami słyszalnymi;
3. wystawienie własnych wytworów na krytykę publiczną.

Wady kultury uczestnictwa wynikają natomiast:

1. ze sceptycznego podejścia do prac kolektywnych, które narażają na utratę indywidualności i których rezultat może podważać wartość artystyczną;
2. z nagromadzenia zbędnych informacji;
3. z braku spójnego głosu oraz z niewystarczalnego doświadczenia i niedostatków wiedzy niezbędnej do skutecznych realizacji zadań [8].

Dynamika rozwoju kultury uczestnictwa
Media społecznościowe w 2018 roku miały 3,484 mld użytkowników i wciąż zyskiwały na znaczeniu. W Europie było to 462,5 mln osób. W tym czasie 2/3 ludności korzystało z urządzeń mobilnych – (unikalna liczba użytkowników mobile to 5,112 mld) i 3,256 mld z nich konsumuje treści w social media właśnie za pomocą urządzeń mobilnych) ( Rys. 1 ).

Rysunek 1: Użytkownicy mediów społecznościowych i technnologii mobilnych 2019. Źródło: Raport "Digital 2019 – Poland", slajd 6, https://datareportal.com/reports/digital-2019-poland