Procesy metamorficzne przebiegają bez znaczącego udziału fazy ciekłej. Po przekroczeniu pewnej, granicznej wartości temperatury i ciśnienia występuje zjawisko coraz intensywniejszego wytapiania składników o niskim stopniu topnienia i pojawianie się coraz większych ilości stopu krzemianowego. Rozpoczyna się proces ultrametamorfizmu. Granica nie jest stała i zależy od składu mineralnego, chemicznego oraz udziału składników lotnych.

Procesy ultrametamorficzne przebiegają w dwóch stadiach [1]:

1. stadium reomorficzne, które rozpoczyna się w momencie uzyskania przez kompleksy skalne plastyczności w efekcie pojawienia się w niewielkiej ilości fazy ciekłej; pod wpływem ruchów tektonicznych taka uplastyczniona masa może się przemieszczać,
2. stadium anateksis, gdy dalszy wzrost temperatury prowadzi do wytapiania kolejnych minerałów skały pierwotnej. Proces ten przebiega selektywnie, w kierunku przeciwnym do dyferencjacji magmy podczas krystalizacji. Początkowo wytapia się stop o składzie granitowym (skalenie alkaliczne i kwarc), następnie magmy bogatsze w inne składniki (Ca, Fe, Mg i inne). Magma anatektyczna może być tektonicznie wyciskana ze skał macierzystych i gromadzona z dala od miejsca powstania. Taki proces gromadzenia wtórnych magm anatektycznych nosi nazwę paligenezy.

Produktem ultrametamorfizmu są migmatyty ( Rys. 1 ), [2], [3], [1]. Zbudowane są one z dwóch składników: paleosomu, czyli skały pierwotnej, która nie przeszła w fazę ciekłą oraz neosomu, czyli nowej skały powstałej z krystalizacji wtórnej magmy. Migmatyty charakteryzuje specyficzna forma:

• ostrokrawędziste fragmenty paleosomu, które są otoczone i spojone neosomem,
• neosom tworzy warstewki, smugi w obrębie paleosomu,
• paleosom ma postać niewyraźnych, słabo wyróżniających się „plam” rozmytych w neosomie (zob. Skały ultrametamorfizmu ).