Skały magmowe powstają w wyniku krystalizacji stopu glinokrzemianowego, który powstał w głębi Ziemi. Warunki krystalizacji oraz skład stopu przekładają się na skład mineralny skały magmowej. Różnice w chemizmie stopu powodują, że kompozycja mineralna skał jest zróżnicowana (zob. Rodzaje magmy ). Określone grupy minerałów krystalizują ze stopów o określonym składzie chemicznym. Istotną rolę pełni ilość krzemionki, która jest składnikiem większości minerałów. Zatem ze stopów zasobnych w krzemionkę będą krystalizowały minerały wysokokrzemianowe, takie jak kwarce, skalenie i miki, a ze stopów niezasobnych w krzemionkę – minerały niskokrzemianowe np. oliwiny i skaleniowce (zob. Krystalizacja magmy ). Współwystępowanie kwarcu i oliwinu lub kwarcu i skaleniowców w jednej skale magmowej jest teoretycznie niemożliwe, gdyż krystalizują one ze stopów o diametralnie innym chemizmie. Istotna modyfikacja składu stopu magmowego zachodzi na powierzchni Ziemi i wiąże się głównie z utratą części fazy gazowej i wody. Dlatego podczas krystalizacji w warunkach naziemnych powstają głównie minerały bezwodne.
Ze względu na ilościowy udział, minerały skałotwórcze skał magmowych, dzielone są na:
- główne,
- poboczne,
- akcesoryczne.
Grupa głównych minerałów skałotwórczych, czyli takich które dominują w skałach i decydują o ich przynależności systematycznej [1], [2], obejmuje niewielką część minerałów skał magmowych. Główne minerały skałotwórcze skał magmowych to:
- kwarc (zob. Kwarc ),
- skalenie (zob. Skalenie ),
- skaleniowce (zob. Skaleniowce ),
- łyszczyki (zob. Miki ),
- amfibole (zob. Amfibole ),
- pirokseny (zob. Pirokseny ),
- oliwiny (zob. Oliwiny ).
Występują w ilości co najmniej kilkunastu procent w skale. Minerały te mają wyrazisty i indywidualny zestaw cech diagnostycznych, przez co są makroskopowo łatwo identyfikowalne.
Obok minerałów głównych występują minerały poboczne i akcesoryczne. Skałotwórcze minerały poboczne to minerały występujące powszechnie w skałach, w niewielkiej ilości, wynoszącej \( 5-10\% \). Skałotwórcze minerały akcesoryczne, zwane minerałami dodatkowymi [1], występują w ilości poniżej \( 5\% \) w skale.
W różnych typach skał magmowych te same minerały mogą być pobocznymi lub akcesorycznymi, a w niektórych odmianach skał ich ilość może być na tyle wysoka, że porównywalna będzie z ilością minerałów głównych. Minerały poboczne i akcesoryczne mają zróżnicowany skład chemiczny, zaliczane są do tlenków, fosforanów i krzemianów. Większość z nich występuje w formie niewidocznych makroskopowo kryształów, które rozsiane są bezładnie w skale magmowej. Obecność niektórych może wpływać na ogólne zabarwienie skały.
Minerały skał magmowych krystalizują bezpośrednio ze stopu glinokrzemianowego, wówczas stanowią minerały pierwotne [1]. Mają one zróżnicowaną stabilność środowiskową, te mniej odporne, pod wpływem procesów pomagmowych lub podczas wietrzenia, mogą ulegać przemianom w inne gatunki mineralne, które należą do minerałów wtórnych [3], [2].
Bibliografia
1. J. Żaba: Ilustrowany słownik skał i minerałów, Videograf II, Katowice 1993.2. P. Roniewicz (Red.): Przewodnik do ćwiczeń z geologii dynamicznej, Polska Agencja Ekologiczna S.A., Warszawa 1999.
3. A. Manecki, M. Muszyński: Przewodnik do petrografii, AGH Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2008.