Granice konwergentne (zbieżne) płyt litosfery występują tam, gdzie płyty przesuwają się w przeciwnych kierunkach i wzajemnie na siebie oddziałują [1], [2], [3]. Kierunek ruchu płyt został przedstawiony w postaci strzałek na Rys. 1. Granice te charakteryzują się aktywnością tektoniczną, wulkaniczną i trzęsieniami ziemi (zob. Założenia teorii tektoniki płyt ).
Wyróżnia się następujące typy granic konwergentnych [4]:
- granica ocean-ocean, inaczej typ mariański lub japoński (zob. Architektura strefy subdukcji ),
- granica ocean-kontynent, inaczej typ andyjski (zob. Orogeny bezkolizyjne ),
- granica kontynent-kontynent, inaczej typ himalajski (zob. Orogeny kolizyjne ).
Granice ocean-ocean [5], [6], [7] i ocean-kontynent [8], [9], charakteryzują się występowaniem stref subdukcji, co znaczy że jedna płyta jest subdukowana, czyli zanurza się pod drugą (zob. Procesy strefy subdukcji ).
Obecnie, większość stref subdukcji rozmieszczona jest wokół Pacyfiku tworząc tak zwany pacyficzny pierścień ognia [10]. Subdukcje występują również na południowy-zachód i południe od Azji Południowowschodniej, w rejonie Morza Śródziemnego, Morza Scotia i Małych Antyli na Atlantyku [11].
Granica kontynent-kontynent [12], [13], [14], powstaje w wyniku kolizji kontynentalnej [15]. Ma miejsce, gdy graniczą ze sobą 2 elementy zbudowane z litosfery kontynentalnej. Kolizja ta jest kontynuacją procesu subdukcji litosfery oceanicznej pod litosferę kontynentalną. Zachodzi gdy w peryferycznych częściach płyty subdukującej następuje przejście litosfery oceanicznej w litosferę kontynentalną. Wówczas po konsumpcji litosfery oceanicznej tej płyty następuje kolizja 2 elementów tektonicznych zbudowanych z litosfery kontynentalnej, a jeden z tych elementów podsuwa się pod drugi.
Rys. 1 przedstawia najważniejsze granice konwergentne. Strzałkami zaznaczono ruch niektórych płyt, które oddziałują na siebie przesuwając się w przeciwnych kierunkach. Zaznaczona jest konwergencja płyty filipińskiej i płyty pacyficznej, płyty południowoamerykańskiej i płyty Nazca, płyty kokosowej i płyty północnoamerykańskiej oraz płyty antarktycznej i płyty euroazjatyckiej.
Bibliografia
1. P. Kearey, F. J. Vine: Global Tectonics, Blackwell Science, Oxford, London, Edinburgh, Boston, Melbourne 1990.2. L. Czechowski: Tektonika płyt i konwekcja w płaszczu Ziemi, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.
3. R. Dadlez, W. Jaroszewski: Tektonika, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.
4. S. Uyeda: Subduction zones: an introduction to comparative subductology, Tectonophysics, 1982, Vol. 81, iss. 3-4, pp. 133-159.
5. S. Uyeda: Subduction zones and back arc basins - a review, Geologische Rundschau 1981, Vol. 70, iss. 2, pp. 552-569.
6. S. Uyeda, H. Kanamori: Back‐arc opening and the mode of subduction, Journal of Geophysical Research: Solid Earth, 1979, Vol. 84, iss. B3, pp. 1049-1061.
7. Y. Isozaki, K. Aoki, T. Nakama, S. Yanai: New insight into a subduction-related orogen: A reappraisal of the geotectonic framework and evolution of the Japanese Islands, Gondwana Research 2010, Vol. 18, iss. 1, pp. 82-105.
8. V. A. Ramos: Anatomy and global context of the Andes: Main geologic features and the Andean orogenic cycle. In: S. M. Kay, V. A. Ramos, W. R. Dickinson (Eds.), Backbone of the Americas: Shallow Subduction, Plateau Uplift, and Ridge and Terrane Collision, Geological Society of America Memoir 2009, Vol. 204, pp. 31-65.
9. V. A. Ramos: Plate tectonic setting of the Andean Cordillera, Episodes 1999, Vol. 22, iss. 3, pp. 183-190.
10. B. D. R. Hinga: Ring of Fire: An Encyclopedia of the Pacific Rim's Earthquakes, Tsunamis, and Volcanoes: An Encyclopedia of the Pacific Rim's Earthquakes, Tsunamis, and Volcanoes, ABC-CLIO, Santa Barbara 2015.
11. J. M. van den Broek, C. Gaina: Microcontinents and continental fragments associated with subduction systems, Tectonics 2020, Vol. 39, iss. 8, e2020TC006063, dostęp:20.09.2021
12. K. M. Storetvedt: The Tethys Sea and the Alpine-Himalayan orogenic belt; mega-elements in a new global tectonic system, Physics of the Earth and Planetary Interiors 1990, Vol. 62, iss. 1-2, pp. 141-184.
13. M. Narkiewicz: Problemy budowy i ewolucji geologicznej Himalajów i Tybetu na XXX Międzynarodowym Kongresie Geologicznym w Pekinie, Przegląd Geologiczny 1997, Vol. 45, iss. 5, p. 476.
14. M. P. Searle, B. F. Windley, M. P. Coward, D. J. W. Cooper, D. Rex, Li Tingdong, Xiao Xuchang, M. Q. Jan, V. C. Thakur, S. Kumar: The closing of Tethys and the tectonics of the Himalaya, Geological Society of America Bulletin 1987, Vol. 98, iss. 6, pp. 678-701.
15. J. F. Dewey, J. M. Bird: Mountain belts and the new global tectonics, Journal of Geophysical Research 1970, Vol. 75, pp. 2625-2647.