Skały magmowe cechuje wysoka różnorodność. Jest ona pochodną składu chemicznego stopu glinokrzemianowego i różnych warunków krystaliacji. Magmy pierwotne mają niejednolite chemizmy, gdyż tworzą się przez wytapianie różnych skał macierzystych, a ich późniejsza dyferencjacja prowadzi do powstania całej gamy rozmaitych stopów. W wyniku ich krystalizacji powstają skały, które posiadają odmienny skład mineralny, a zróżnicowane warunki krzepnięcia wpływają na wykształcenie przeróżnych cech strukturalno-teksturalnych (zob. Rodzaje magmy, Dyferencjacja magmy ).
Klasyfikacja skał magmowych oparta jest o skład mineralny, który wynika ze składu chemicznego. Podstawą podziału na główne grupy jest zawartość krzemionki w skale [1], której szacunkowa ilość jest określana na podstawie wskaźników mineralnych. Do wskaźników tych należą kwarc, skalenie alkaliczne, plagioklazy, skaleniowce, stanowiące sekwencję minerałów o malejącej ilości krzemionki (zob. Kwarc, Skalenie, Skaleniowce ), [2]. Występowanie kwarcu wiąże się z nadmiarem krzemionki w skale, z kolei obecność skaleniowców z jej niedoborem. Z uwagi na jasne zabarwienie wskaźników mineralnych nazywane są one minerałami jasnymi (felzytowymi).
Pod względem obecności i wzajemnych proporcji składników mineralnych skały magmowe dzielone są na 5 grup głównych, są to ( Rys. 1 ), [3], [1]:
- skały skrajnie kwaśne, skrajnie przesycone krzemionką, w których minerały jasne stanowi kwarc,
- skały kwaśne, przesycone krzemionką, zawierające co najmniej \( 63\% \) wag. krzemionki, charakteryzuje je współwystępowanie kwarcu i skaleni,
- skały obojętne, nasycone krzemionką, zawierające \( 52-62\% \) wag. krzemionki, w których podstawowym minerałem jasnym są skalnie; kwarc lub skaleniowce mogą występować w niewielkich ilościach,
- skały zasadowe, niedosycone krzemionką, zawierające \( 45-51\% \) wag. krzemionki, w których podstawowym minerałem jasnym są skaleniowce; skalenie występują w mniejszej ilości,
- skały skrajnie zasadowe (ultrazasadowe), skrajnie niedosycone krzemionką, zawierającej do \( 44\% \) wag. krzemionki, w których minerały jasne reprezentowane są tylko przez skaleniowce.
Powyższy podział stosuje się do skał magmowych, w których składniki jasne stanowią przynajmniej \( 10\% \) skały. Jeśli tych składników jest mniej, wyróżniana jest grupa skał skrajnie maficznych (ultramaficznych).
W głównych grupach skał magmowych wydzielane są klasy skalne, odpowiednio dla skał wylewnych, głębinowych i żyłowych (zob. Środowiska powstania skał magmowych ).
Udział i rodzaj wskaźników mineralnych w skałach magmowych może być szacowany przy wykorzytaniu wskaźnika barwy ( Rys. 2 ), [4], [5]. Jest to ogólny stosunek minerałów jasnych do minerałów ciemnych (maficznych), czyli sumaryczna ilość kwarcu, skalenia i skaleniowców do sumarycznej ilości amfiboli, piroksenów, oliwinów, łyszczyków. Wskaźnik barwy opiera się na zależności, iż przy sukcesywnie zmniejszającej się ilości krzemionki w skałach, zwiększa się ilość minerałów ciemnych, a spada udział minerałów jasnych. To wydatnie wpływa na generalne zabarwienie skał. Skały dzielone są na 3 grupy ( Rys. 2 ), [3]:
- skały leukokratyczne (jasne), zawierające \( 65-90\% \) minerałów jasnych, głównie kwarc i skalenie,
- skały mezokratyczne (pośrednie), w których ilość minerałów jasnych i ciemnych jest podobna i wynosi \( 35-65\% \), w grupie minerałów jasnych występują głównie skalnie i skaleniowce, w grupie minerałów ciemnych występują głównie amfibole i pirokseny,
- skały melanokratyczne (maficzne, ciemne), zawierające \( 65-90\% \) minerałów ciemnych, głównie pirokseny i oliwiny.
Wraz ze wzrostem ilości minerałów ciemnych zwiększa się ciężar właściwy skał magmowych. W skałach leukokratycznych wynosi on 2,35 – 2,7 \( g/cm^3 \), w skałach mezokratycznych od 2,7 – 2,9 \( g/cm^3 \), a w melanokratycznych 3,0-3,2 \( g/cm^3 \).
Skały magmowe są ważnym i podstawowym składnikiem litosfery. W skorupie oceanicznej dominują skały zasadowe i obojętne, w skorupie kontynentalnej wystepują skały zasadowe, obojętne i kwaśne, a skały ultramaficzne są typowym budulcem dolnych części litosfery.
Bibliografia
1. P. Roniewicz (Red.): Przewodnik do ćwiczeń z geologii dynamicznej, Polska Agencja Ekologiczna S.A., Warszawa 1999.2. A. Bolewski, W. Parachoniak: Petrografia, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1974.
3. A. Manecki, M. Muszyński: Przewodnik do petrografii, AGH Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2008.
4. A. Majerowicz, B. Wierzchołowski: Petrologia skał magmowych, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1991.
5. K. Kozłowski, W. Ryka: Petrografia skał magmowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1981.