Nie ma jednego scenariusza przebiegu erupcji wulkanicznych. Często poprzedzane są one charakterystycznymi objawami, takimi jak:
- lokalne, słabe trzęsienia ziemi wywołane parciem gazów,
- podnoszenie się dna krateru lub zmiana morfologii stożka,
- temperatura skał wulkanu i otoczenia podnosi się, co powoduje podgrzanie, a nawet wysychanie źródeł, topnienie śniegów pokrywających stożek i wzmożenie ekshalacji.
Czasem jednak nie rejestruje się żadnych objawów, a wulkan wybucha raptownie. Częstotliwość erupcji jest bardzo zmienna. Istnieją wulkany aktywne przez tysiące lat (np. Stromboli na morzu Tyrreńskim, Kilauea na Hawajach i wiele innych). Są takie, które uaktywniają się od czasu do czasu (np. Wezuwiusz, Fudżijama, Kilimandżaro) i takie, które zakończyły swoją aktywność miliony lat temu. Z częstotliwością erupcji wiąże się podział wulkanów na: czynne ( Rys. 1 ), wygasłe ( Rys. 2 ) i drzemiące ( Rys. 3 ).
; B: fot. Raden Saleh, Merapi (Jawa, Indonezja), licencja PD, źródło: Wikimedia Commons.
; B: fot. NNE, Mount Fuji from Lake Shōji, licencja CC BY-SA 3.0, źródło: Wikimedia Commons.
W uproszczony sposób możemy uznać, że ten podział uzależniony jest od bilansu ciepła w komorze magmowej.
Gdy dopływ ciepła z głębi ziemi jest większy od straty ciepła w wyniku erupcji, to wulkan jest czynny; jeśli jest mniejszy, to wulkan jest wygasły. Jeśli natomiast dopływ ciepła mniej więcej równoważy się ze stratą ciepła, to jest to tzw. wulkan drzemiący.
Przyjmuje się, że wulkany wygasłe nie były aktywne w czasach historycznych, wulkany drzemiące od wielu lat nie wykazują aktywności, a wulkany czynne cały czas przejawiają jakąś formę aktywności.
Mechanizm erupcji
Mechanizmu erupcji nie da się opisać jednym scenariuszem, zbyt wiele jest czynników wpływających na jej przebieg. Można jednak wskazać kilka najważniejszych [1], [2], [3], [4], [5]:
- Nie do przecenienia jest rola gazów rozpuszczonych w magmie. Jeśli znajdują one ujście w szczelinach kanału (stożka) na skutek trzęsień ziemi, to między przemieszczającymi się gazami zachodzą reakcje egzotermiczne – magma się ogrzewa i szybko przemieszcza się w górę komina.
- Częstymi przypadkami są także siły związane z uskokami, które determinują powstanie wulkanu. Przemieszczanie się fragmentów skorupy ziemskiej wywołuje efekt wyciskania magmy na zasadzie „prasy hydraulicznej”.
Bibliografia
1. M. Książkiewicz: Geologia dynamiczna, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1979.2. M. Rosi, P. Papale, L. Lupi, M. Stoppato: Volcanoes, Firefly Books Ltd., Ontario 2003.
3. M. Graniczny, W. Mizerski: Katastrofy przyrodnicze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
4. A. Gałaś: Wybuchy wulkanów. Erupcja Eyjafjőll, Islandia, 2010, Wydawnictwa AGH, Kraków 2010.
5. D. Jerram, N. Petford: The Field Description of Igneous Rocks, Wiley-Blackwell, Chichester 2011.