Geologia jest nauką, która wyrosła i rozwijała się z potrzeby i ciekawości ludzi. Z potrzeby, ponieważ funkcjonowanie i rozwój ludzkości wymagał coraz większej ilości surowców: skał, minerałów, metali, surowców chemicznych. Z ciekawości, znacznie później, kiedy człowiek zaczynał kojarzyć, że niektóre procesy skorelowane są z efektami: wybuch wulkanu prowadził do powstawania skał, erozja zmieniała bieg rzek i przebieg linii brzegowej mórz, itp.
Im bliżej czasów współczesnych, tym znaczenie geologii rosło, chociaż w dobie globalizacji, cyfryzacji, gospodarki 4.0 często o tym zapominamy. Nie sposób wyobrazić sobie funkcjonowania dzisiejszego świata bez wielu surowców: żelaza, miedzi, cynku, ołowiu, ropy naftowej i gazu, surowców chemicznych, minerałów i skał, pierwiastków krytycznych oraz (przede wszystkim) wody, która staje się surowcem strategicznym. W dającej się przewidzieć przyszłości rola geologii nie będzie malała, ale rosła.
Różnorodność podejmowanych tematów i metod stosowanych w badaniach geologicznych oraz proces rozwoju tej dyscypliny doprowadził do wyodrębnienia w nowoczesnej geologii poszczególnych jej działów. Są to:
- mineralogia, której zadaniem jest badanie składu, właściwości i pochodzenia minerałów;
- petrografia, która zajmuje się badaniem rodzajów skał występujących w litosferze i ich klasyfikacją;
- geologia dynamiczna, której zadaniem jest badanie procesów zachodzących w litosferze, prowadzących do jej zmian;
- geologia historyczna, która bada przeszłość Ziemi;
- paleontologia, która zajmuje się badaniem wymarłego świata organicznego;
- tektonika, której zadaniem jest badanie ruchów skorupy ziemskiej i sposobu ułożenia mas skalnych;
- geochemia, zajmująca się badaniem rozmieszczenia i obiegu pierwiastków chemicznych w przyrodzie;
- geofizyka, której zadaniem jest badanie budowy i właściwości fizycznych globu ziemskiego;
- stratygrafia, która zajmuje się badaniem następstwa warstw skalnych i określaniem ich wieku;
- hydrogeologia, która zajmuje się badaniem krążenia wód w skałach;
- kartografia geologiczna, której zadaniem jest opracowywanie metod sporządzania map geologicznych;
- geologia stosowana, grupa nauk z pogranicza geologii i nauk technicznych, których wspólną cechą jest wykorzystywanie badań geologicznych do bezpośrednich celów praktycznych.
Wszystkie te dyscypliny koncentrują się głównie na badaniach skalnej powłoki Ziemi (litosfery). Formowana jest ona przez procesy geologiczne, które dzielone są na dwie grupy:
- PROCESY ENDOGENICZNE, mające swoje źródło we wnętrzu Ziemi, do których należą: diastrofizm, magmatyzm, metamorfizm oraz
- PROCESY EGZOGENICZNE, wywołane przez czynniki działające na skorupę ziemską od zewnątrz, na które składają się procesy niszczące - denudacja i twórcze - sedymentacja.
Podręcznik GEOLOGIA. ZIEMIA I PROCESY ENDOGENICZNE poświęcony jest pierwszej grupie procesów. Przedstawia ich przyczyny, przebieg oraz efekty. Charakteryzuje grupy skał, które są bezpośrednią konsekwencją tych procesów, skupiając się na ich cechach makroskopowych. Podręcznik kierujemy przede wszystkim do studentów wszystkich kierunków nauk o Ziemi (geologii, geografii, geoturystyki, ochrony środowiska, itp.). Mamy jednak nadzieję, że zainteresuje ona także wszystkich, których fascynuje nasza planeta Ziemia. Jesteśmy lokatorami Ziemi i poznanie jej funkcjonowania jest niesłychanie istotne, wręcz konieczne, dla naszej przyszłości.
Założyliśmy, że podręcznik musi być napisany prostym językiem i musi mieć jasną konstrukcję. To nie jest podręcznik dla naukowców, ale dla młodych adeptów nauk o Ziemi. Zawiera on podstawowe informacje, bez nadmiaru szczegółów, z dużą ilością modeli i zdjęć. Chcemy zachęcić, szczególnie młodych ludzi, do zrozumienia, że Ziemia to wspaniała, fascynująca planeta. Podlega ona nie tylko ciągłym zmianom biologicznym, gdzie jedne gatunki flory i fauny wymierają, a inne się pojawiają, ale podlega również zmianom w strukturze skalistego globu. Jego współczesny obraz jest wynikiem długiej i skomplikowanej ewolucji, podczas której następowały połączenia lub podziały kontynentów, osady mórz i oceanów przekształcały się w góry, które były potem niszczone, a zmiany klimatu powodowały podniesienie lub obniżenie poziomu wody w oceanach i rozrost lub kurczenie pokrywy lodowej.
Zapraszamy do poznania tajemnic Ziemi, która jest naszym domem.
Niniejszy podręcznik powstał przy wsparciu naszych przyjaciół, którym pragniemy złożyć podziękowania za zaangażowanie oraz użyczenie prywatnych materiałów.
Jesteśmy wdzięczni Krzysztofowi Szopie za cenne uwagi do części mineralogiczno-petrograficznej. Materiał fotograficzny został udostępniony przez Sławomira Bębenka, Andrzeja Gałasia, Felixa M. Gradsteina, Marka Łodzińskiego, Piotra Strzebońskiego, Krzysztofa Szopę, Ewę Waśkowską oraz Jerzego Żabę, którym składamy podziękowania. Za pomoc w pracach edytorskich dziękujemy Paniom: Karolinie Słomce-Polonis oraz Elżbiecie Słomce.
Jan Golonka i Tadeusz Słomka dziękują Annie Waśkowskiej za największy wkład pracy w powstanie podręcznika.
Część dokumentacji fotograficznej, służąca do zobrazowania skał i minerałów, pochodzi z kolekcji dydaktycznej zgromadzonej przez pracowników Katedry Geologii Ogólnej i Geoturystyki Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej.