To grupa minerałów stanowiąca odmiany polimorficzne substancji \( Al_2SiO_5 \) (zob. Budowa wewnętrzna i postać minerałów ), [1].
ANDALUZYT | KYANIT | SILLIMANIT
| |
| Pokrój kryształu | słupowy, w różnych odmianach od grubosłupowego do pręcikowego | tabliczkowy, listewkowy, słupowy | słupowy, w odmianach od pręcikowego do włóknistego |
| Układ krystalograficzny | rombowy | trójskośny | rombowy |
| Twardość w skali Mohsa | 7,5 | 4,0-7,0 | 6,0-7,0 |
| Łupliwość | dobra w dwóch kierunkach | doskonała w dwóch kierunkach | dokonała w jednym kierunku |
| Gęstość | 3,12–3,2 \( g/cm^3 \) | 3,56 -3,68 \( g/cm^3 \) | 3,25 \( g/cm^3 \) |
| Barwa | zróżnicowana, jasnoszara z odcieniem różowawym, brunatna, biała, zielona | niebieska w różnych odcieniach, biała, szarawa, zielonkawa | zróżnicowana, biała lub szara, brunatnawa i zielonawa |
| Rysa | biała | biała | biała |
| Połysk | szklisty | szklisty | szklisty |
Kyanit ( Rys. 1A, B ) to minerał powstający w warunkach bardzo wysokich ciśnień [2]. Występuje w skałach facji amfibolitowej, granulitowej i eklogiotowej, jako komponent łupków mikowych, amfibolitów oraz eklogitów (zob. Skały średnich ciśnień i temperatur (facja amfibolitowa), Skały wysokich ciśnień i temperatur (facja granulitowa i eklogitowa), [3]. Inna nazwa, używana zamiennie z kyanitem, to cjanit, znacząca niebieski, podkreśla ona charakterystyczną barwę tego minerału. W literaturze z ubiegłego wieku używana jeszcze była nazwa dysten [4]. Ta nazwa nawiązywała do jego charakterystycznej cechy fizycznej. Określenie „dysten” (dis = podwójnie oraz sthenos = siła, moc) podkreśla anizotropię twardości, która u kyanitu ma różne wartości, w zależności od kierunku jej badania. Wzdłuż kryształów kyanit wykazuje twardość 4-4,5 w skali Mohsa, analizowana ona w poprzek długości wynosi 6,5-7 w skali Mohsa ( Tabela 1 ).
Kyanit jest podatny na procesy wietrzenia i nie jest powszechny w środowiskach sedymentacyjnych [3].
Sillimanit i andaluzyt ( Rys. 1C, D, E) to minerały wysokotemperaturowe [5], [6], charakterystyczne dla metamorfizmu kontaktowego, dla facji hornfelsowej oraz amfibolitowej, granulitowej i eklogitowej (zob. Skały metamorfizmu kontaktowego, Skały średnich ciśnień i temperatur (facja amfibolitowa), Skały wysokich ciśnień i temperatur (facja granulitowa i eklogitowa), [3], [7].
W skałach metamorficznych występują głównie jako minerały poboczne lub akcesoryczne [8]. Są odporne na procesy wietrzeniowe i przechodzą do środowisk osadowych, gdzie spotykane są jako ziarna w utworach klastycznych [5].
Bibliografia
1. A. Bolewski, A. Manecki: Mineralogia szczegółowa, Wydawnictwo PAE, Warszawa 1993.2. K. Kozłowski, J. Żaba, F. Fediuk: Petrologia skał metamorficznych, Uniwersytet Śląski, Katowice 1986.
3. J. Żaba: Ilustrowany słownik skał i minerałów, Videograf II, Katowice 1993.
4. P. Roniewicz (Red.): Przewodnik do ćwiczeń z geologii dynamicznej, Polska Agencja Ekologiczna S.A., Warszawa 1999.
5. M. Borkowska, K. Smulikowski: Minerały skałotwórcze, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1973.
6. A. Bolewski, A. Manecki: Mineralogia opisowa, Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków 1984.
7. A. Manecki: Mineralogia szczegółowa, Mineralpress Kraków, Kraków 2019.
8. A. Manecki, M. Muszyński: Przewodnik do petrografii, AGH Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2008.