Płyty litosfery są w ciągłym ruchu względem siebie. Modele używane do rekonstrukcji ruchu i położenia płyt litosfery wykorzystują analizę geometryczną ruchów obiektów na powierzchni kulistej [1], [2]. Analiza ta jest opisana w geometrycznym twierdzeniu Eulera [3], które mówi, że ruch ciała sztywnego na sferze można opisać jako obrót wokół stałej osi przecinającej środek globu ( Rys. 1 ). Przecięcie osi i kuli nazywa się biegunem Eulera.
Do opisania ruchu płyty litosfery w danym przedziale czasu potrzebne są współrzędne bieguna Eulera i kąt obrotu. Ruchy płyt nazywane są rotacjami i organizowane są w prostym pliku tekstowym, gdzie każdy wpis (wiersz) zawiera informację o pozycji płyty litosfery w określonym czasie. Dzięki takim informacjom komputerowy program modelujący może interpolować wartości i animować ruch płyt tektonicznych. Plik rotacji może zawierać również krótkie notki bibliograficzne lub ogólne komentarze dla każdej indywidualnej rotacji. W wyniku modelowania ruchu płyt litosfery powstają mapy paleogeograficzne ilustrujące położenie kontynentów w przeszłości. Rys. 2 pokazuje mapę świata współczesną i mapę paleogeograficzną Ziemi w okresie jurajskim, czyli 155 mln lat temu [4].
Na tych dwóch obrazach zaznaczają się wyraźne różnice w położeniu poszczególnych kontynentów. W ciągu ostatnich 155 mln lat kontynenty oderwały się od siebie i przesunęły. Powstały nowe oceany, a poprzednio istniejące zostały zamknięte. Widać zmiany położenia linii równika na kontynentach i krzyżyków ilustrujących przecięcia południków i równoleżników co 5 \( ^o \). Można zauważyć też szereg niewielkich płyt. Na rysunku Rys. 2A są one częścią Eurazji, natomiast na Rys. 2B znajdują się w obrębie Tetydy.
Bibliografia
1. J. Golonka, S. J. Porębski, J. Barmuta, B. Papiernik, S. Bębenek, M. Barmuta, D. Botor, K. Pietsch, T. Słomka: Palaeozoic palaeogeography of the East European Craton (Poland) in the framework of global plate tectonics, Annales Societatis Geologorum Poloniae 2019, Vol. 89, iss. 4, pp. 381-403.2. J. Golonka, J. Barmuta, M. Barmuta, B. Papiernik, K. Pietsch, S. Porębski, T. Słomka: Paleogeografia platformy wschodnioeuropejskiej na tle globalnej tektoniki. In: J. Golonka, S. Bębenek (Eds.), Opracowanie map zasięgu, biostratygrafia utworów dolnego paleozoiku oraz analiza ewolucji tektonicznej przykrawędziowej strefy platformy wschodnioeuropejskiej dla oceny rozmieszczenia niekonwencjonalnych złóż węglowodorów, Wyd. Arka, Cieszyn 2017.
3. L. Euler: Theorematum quorundam ad numeros primos spectantium demonstratio, Commentarii Academiae Scientiarum Petropolitanae 1741, Vol. 8, pp. 141-146.
4. J. Golonka: Phanerozoic Paleoenvironment and Paleolithofacies Maps. Mesozoic (Mapy paleośrodowiska i paleolitofacje fanerozoiku. Mezozoik), Geologia 2007, Vol. 33, iss. 2, pp. 211-264.