Minerały występują w różnym zabarwieniu, które wynika ze stopnia absorpcji lub odbicia przez kryształ minerału widma światła białego. Ze względu na barwę wyróżniane są [1], [2]:
- minerały barwne (idiochromatyczne) ( Rys. 1 ), to takie które posiadają barwy własne np. glaukonit, malachit, węgiel, hematyt. Barwa jest cechą diagnostyczną i stałą dla takich minerałów, czyli kryształy danego minerału będą występować zawsze w określonej barwie, przy czym poszczególne osobniki mogą występować w różnych jej odcieniach.
- minerały bezbarwne (achromatyczne), to takie minerały, których kryształy nie mają charakterystycznej dla siebie barwy i są przeźroczyste. W przypadku obecności w kryształach minerałów defektów w strukturze krystalicznej lub domieszek związków chemicznych minerały achromatyczne mogą występować w odmianach barwnych, wówczas będą zaliczane do minerałów zabarwionych (allochromatycznych) ( Rys. 2 ). Przykładem takiego minerału jest kwarc, który w przeźroczystych kryształach bez inkluzji (wrostków innych minerałów lub substancji), zwanych kryształem górskim jest bezbarwny, ale występuje też w wielu kolorystycznych odmianach, przykładowo żółtej - cytrynu, różowej, filetowej - ametystu, czerwonej - krwawnika, czarnej - morionu (zob. Kwarc ).
Niektóre z minerałów cechuje anizotropia barwy, czyli zmienność barwy w zależności od kierunku obserwacji, nazywana pleochroizmem, czyli wielobarwnością ( Rys. 3 ), [3], [4], [5], [6]. Zjawisko to występuje u berylu, który wykazuje zabarwienie niebieskie lub zielone w tym samym krysztale lub tanzanitu, który może być purpurowy, niebieski, a nawet fioletowy. Gdy gama wielobarwności nawiązuje kolorystyką do barw tęczowych, wyróżniana jest odmiana pleochroizmu, nazwana iryzacją.
W minerałach silnie pleochroicznych zmiana barwy jest widoczna nawet przy niewielkiej zmianie kąta oświetlenia.
Minerały barwne od zabarwionych można odróżnić za pomocą rysy, czyli barwy sproszkowanego minerału [3]. Rysa biała lub szara jest charakterystyczna dla wszystkich białych oraz achromatycznych, w tym allochromatycznych minerałów [7]. W minerałach chromatycznych rysa może być barwna, jej kolor z reguły pokrywa się z barwą minerału (np. siarka posiada rysę żółtą, azuryt - rysę niebieską, malachit - rysę zieloną), ale znane są również minerały, których rysa ma inne zabarwienie niż barwa makroskopowo widocznego minerału. Takie zjawisko dotyczy pirytu, który jest barwy mosiężnej, a rysa jego jest czarna, czy czarno-szarego hematytu posiadającego rysę bordową.
Cechą niektórych minerałów jest przeźroczystość (transparentność, przezierność), czyli przepuszczanie promieni światła przez kryształ [2]. Zwykle, w minerałach allochromatycznych lub w minerałach achromatycznych, których kryształy posiadają defekty strukturalne lub inkluzje, przepuszczalność ulega ograniczaniu. Dla celów opisowych stosowane są następujące stopnie transparentności: przeźroczysty, półprzezroczysty, przeświecający i nieprzeźroczysty.
Kolejną cechą typową dla minerałów jest połysk, czyli rodzaj odbijania światła od powierzchni kryształu minerału ( Rys. 4 ). Wynika on ze współczynnika obicia światła minerału oraz od jego absorpcji [2]. Przy opisach minerałów określa się siłę połysku stosując 3 klasy (mocny, średni i słaby) oraz jego jakość wyróżniając następujące typy ( Tabela 1 ), [3], [7]:
TYP POŁYSKU | ODPOWIEDNIK | PRZYKŁAD MINERAŁU/SUBSTANCJI MINERALNEJ
|
SZKLISTY (ZWYCZAJNY) | połysk czystej powierzchni szyby | skaleń, oliwin, apatyt, korund, kalcyt, halit
|
TŁUSTY (WOSKOWY) | połysk natłuszczonej powierzchni | kwarc na powierzchni przełamu, siarka rodzima, bursztyn, opal, turkus
|
DIAMENTOWY | połysk powierzchni brylantu | cyrkon, diament, sfaleryt, topaz, cerusyt
|
PERŁOWY | połysk wewnętrznej części muszli małży | gips, muskowit, talk, baryt
|
JEDWABISTY | połysk jedwabiu | azbest, chryzotyl, gips włóknisty
|
METALICZNY ( W TYM PÓŁMETALICZNY) | połysk polerowanej powierzchni metalu | galena, chalkopiryt, magnetyt, miedź rodzima, złoto rodzime
|
MATOWY | brak połysku | piroluzyt, minerały ilaste, boracyt, psylomelan (tzw. dendryty manganowe) |
Minerały mogą wykazywać różne typy połysku na zewnętrznych powierzchniach kryształów oraz na wewnętrznych powierzchniach przełamu lub łupliwości. Popularnie występujący w przyrodzie kwarc charakteryzuje połysk szklisty na ścianach kryształu, natomiast tłusty na powierzchniach wewnętrznych. Poszczególne formy tego samego minerału mogą mieć różne połyski. Przykładem takim jest malachit, który w skupieniach zbitych, groniastych jest matowy lub jedwabisty, kiedy jednak występuje w postaci własnokształtnych kryształów wykazuje połysk szklisty.
Bibliografia
1. A. Bolewski, J. Kubisz, A. Manecki, W. Żabiński: Mineralogia ogólna, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1990.2. A. Bolewski, A. Manecki: Rozpoznawanie minerałów, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1990.
3. J. Żaba: Ilustrowany słownik skał i minerałów, Videograf II, Katowice 1993.
4. P. Czubla, W. Mizerski, E. Świerczewska-Gładysz: Przewodnik do ćwiczeń z geologii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
5. T. Penkala: Optyka kryształów, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1971.
6. W. Łapot: Optyka kryształów dla geologów i gemmologów, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2004.
7. P. Roniewicz (Red.): Przewodnik do ćwiczeń z geologii dynamicznej, Polska Agencja Ekologiczna S.A., Warszawa 1999.