Ze względu na skład chemiczny wyróżnia się:
- lawy kwaśne, o wysokiej zawartości krzemionki,
- lawy zasadowe, o niskiej zawartości krzemionki.
Lawy kwaśne mają wysoką lepkość, przez co wolno płyną tworząc krótkie potoki i krzepną w kopułowatych formach. Zdarza się, że mają dużo gazów i wówczas spada lepkość, a lawa rozlewa się szeroko.
Lawy zasadowe mają niską lepkość, dlatego łatwo płyną i rozlewają się na dużym obszarze lub tworzą długie potoki.
Temperatura law wydobywających się z krateru mieści się w przedziale od 1000 \( {^o} \)C do 1200 \( {^o} \)C, a ich krzepnięcie następuje w temperaturze od 600 \( {^o} \)C do 800 \( {^o} \)C. Lawy zasadowe krzepną w temperaturach wyższych niż lawy kwaśne. W zależności od składu chemicznego, ilości fazy gazowej oraz środowiska, krzepnące lawy przybierają różne formy. Są to:
- lawa trzewiowa ( Rys. 1A, B ) wykazuje skład bazaltowy i zawiera niewiele gazu [1], [2], [3]. Jest rzadka i jej zewnętrzna powłoka krzepnie szybciej, a w głębi płynąca lawa powoduje zmarszczenia powierzchni przypominające trzewia. Pewną odmianą lawy trzewiowej jest lawa sznurowa ( Rys. 1C). W obrębie takich law często występują kanały i jaskinie lawowe ( Rys. 2 ). Powstają one w efekcie szybszego stygnięcia i krzepnięcia górnej powierzchni lawy. Lawa o wyższej temperaturze wewnątrz potoku nadal płynie. Jeśli erupcja zostaje przerwana, pod zakrzepłą skorupą powstaje pustka - jaskinia lawowa.
- lawa poduszkowa (lawa puklista) powstaje na dnie morskim ( Rys. 3 ), [4], [5], [3]. W warunkach gwałtowanego stygnięcia lawa tworzy charakterystyczne obłe formy przypominające poduszki lub bochenki ( Rys. 4 ). "Poduszki" lawy mają wewnątrz strukturę gąbczastą, a na zewnątrz szklistą. Ich wielkość jest zróżnicowana, ale najczęściej średnica oscyluje między 30 cm a 70 cm. "Poduszki" spojone są roztartą miazgą lawową, tufową lub osadem z dna morskiego.
- lawa blokowa [6], [3] powstaje w efekcie zastygania law o dużej lepkości ( Rys. 5 ). Podział na bloki jest efektem oddziaływania gorącej, nie zakrzepłej jeszcze lawy pod zastygłą warstwą zewnętrzną. Powoduje to dezintegrację nadległych, sztywnych części pokrywy lawowej. Tworzą się charakterystyczne bloki (o średnicy do 1 m) o gładkiej powierzchni stropowej.
Z procesem krzepnięcia form wulkanicznych wiąże się powstanie ciosu słupowego [6], [4], czyli systemu regularnych spękań, najczęściej o pięcio- lub sześciokątnych podstawach, które ułożone są prostopadle do powierzchni stygnięcia ( Rys. 6 ). Cios jest wynikiem powstawania naprężeń rozciągających się w stygnącej skale. Cios słupowy występuje w różnych typach skał wylewnych, ale najlepiej wykształca się w skałach bazaltowych. Z reguły słupy w wewnętrznej części ciała wulkanicznego przybierają bardziej regularne kształty niż te, które występują w strefach zewnętrznych.
Bibliografia
1. M. Rosi, P. Papale, L. Lupi, M. Stoppato: Volcanoes, Firefly Books Ltd., Ontario 2003.2. M. Graniczny, W. Mizerski: Katastrofy przyrodnicze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
3. F. K. Lutgens, E. J. Tarbuck, D. G. Tasa: Esentials of Geology, Pearson Education Limited, Essex 2014.
4. D. H. Carlson, C. C. Plummer, L. Hammersley: Physical Geology: Earth Revealed, McGraw-Hill, New York 2011.
5. D. Jerram, N. Petford: The Field Description of Igneous Rocks, Wiley-Blackwell, Chichester 2011.
6. M. Książkiewicz: Geologia dynamiczna, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1979.