Skorupa kontynentalna buduje kontynenty oraz stanowi podłoże zewnętrznych części zbiorników oceanicznych, zwane szelfem (zob. Skorupa ziemska ), [1]. Od strony zewnętrznej graniczy z atmosferą lub hydrosferą ziemską. Jest wynikową współdziałania złożonych procesów magmowych, osadowych i metamorficznych oraz tektonicznych. W porównaniu do skorupy oceanicznej, charakteryzuje ją mniejszy ciężar właściwy wynoszący 2,7 \( g/cm^3 \) - 2,8 \( g/cm^3 \) oraz w składzie chemicznym większa zawartość krzemionki, a mniejsza zawartość żelaza, magnezu i wapnia [2], jak również wyraźnie zwiększona grubość, przeciętnie wynosząca 35 km - 40 km [3]. Miąższość skorupy kontynentalnej jest zróżnicowana. Maksymalna jej wartość występuje w strefach młodych orogenów [4], [5] (np. Himalajów), gdzie przekracza 70 km.
Skorupa kontynentalna składa się z kompleksu skał magmowych oraz naścielającego go kompleksu skał o różnorodnej genezie [3], [6]. Kompleks magmowy jest dwudzielny. W dolnej części występują skały magmowe ubogie w krzemionkę (obojętne), a w górnej skały ze znaczną ilością krzemionki (kwaśne). Granica pomiędzy nimi jest mniej lub bardziej wyraźna. Nadległy im kompleks wykazuje bardzo wysoką różnorodność litologiczną. Budują go skały osadowe, zwięzłe i luźne, generowane w rozmaitych środowiskach od lądowych, przez płytko- do głębokomorskich; skały metamorficzne, powstałe w wyniku metamorfizmu regionalnego, kontaktowego, szokowego i dynamometamorfizmu oraz skały magmowe głębinowe, żyłowe i wylewne. Grubość tego kompleksu jest zmienna i wynosi do 20 km. Na niektórych obszarach, np. na tarczach (zob. Orogeneza i epejrogeneza - definicje podstawowe ), kompleks osadowy nie występuje lub jest mocno zredukowany. Skały dolnej i środkowej części skorupy kontynentalnej są zmetamorfizowane. W skali lokalnej i regionalnej architektura górnej części skorupy kontynentalnej jest niejednorodna. Składa się z indywidulanych elementów strukturalnych zalegających zgodnie poziomo lub wykazujących różne zaawansowanie form tektoniki ciągłej i nieciągłej. Spektrum wiekowe skał skorupy kontynentalnej obejmuje skały od współczesnych do skał wieku archaicznego, sporadycznie hadeickiego [7], [8].
Temperatura powierzchniowych części skorupy kontynentalnej jest zmienna. W zależności od położenia geograficznego waha się od ujemnej do dodatniej, w wielu rejonach podlega regularnym zmianom sezonowym w cyklu rocznym. W dolnej części skorupa osiąga temperatury 400 \( ^oC \) - 600 \( ^oC \) (zob. Ciepło Ziemi ), które w grubych skorupach wzrastają nawet do około 800 \( ^oC \).
; B: kryształ cyrkonu wieku 4,4 mld lat (obraz z katodoluminescencji, koloryzowany), fot. John W. Valley (University of Wisconsin-Madison). Wykorzystano za zgodą autora.
Najstarszą cząstką skorupy kontynentalnej jest hadeickie ziarno cyrkonu wieku 4,4 mld lat, znalezione na wschodnioaustralijskich wzgórzach Jack Hills ( Rys. 1B) [10]. Zostało wyselekcjonowane ze skały archaicznej liczącej około 3 mld lat, w której występowało na wtórnym złożu.
Bibliografia
1. T. M. Kusky: Encyclopedia of Earth and space science, Infobase Publishing, New York 2010.2. D. A. Rothery: Geology: the complete introduction, John Murray Learning Carmelite House, London 2015.
3. R. Dadlez, W. Jaroszewski: Tektonika, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.
4. S. Marshak: Earth: Portrait of a Planet, WW Norton & Company, New York, London 2008.
5. E. J. Tarbuck, F. K. Lutgens: The Earth: an introduction to physical geology, Merrill Publishing Company, Columbus 1999.
6. W. Jaroszewski, L. Marks, A. Radomski: Słownik geologii dynamicznej, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1985.
7. I. Artemieva: Lithosphere: an interdisciplinary approach, Cambridge University Press, New York 2003.
8. R. C. Selley, R. M. Cocks, I. R. Plimer: Encyclopedia of geology, Elsevier Academic, Oxford 2001.
9. S. A. Bowring, I. S. Williams: Priscoan (4.00–4.03 Ga) orthogneisses from northwestern Canada, Contributions to Mineralogy and Petrology 1999, Vol. 134, pp. 3-16, dostęp:23.09.2021
10. J. W. Valley, A. J. Cavosie, T. Ushikubo, D. A. Reinhard, D. F. Lawrence, D. J. Larson, P. H. Clifton, T. F. Kelly, S. A. Wilde, D. E. Moser, M. J. Spicuzza: Hadean age for a post-magma-ocean zircon confirmed by atom-probe tomography, Nature Geoscience 2014, Vol. 7, pp. 219-223, dostęp:23.09.2021