Granica transformująca jest granicą płyt litosfery i występuje tam, gdzie płyty przesuwają się względem siebie w poziomie, wzdłuż uskoku transformującego (zob. Założenia teorii tektoniki płyt ), [1], [2], [3]. Uskok transformujący jest rodzajem uskoku przesuwczego, aczkolwiek nie każdy uskok przesuwczy jest uskokiem transformującym. Uskoki transformujące najczęściej występują na dnach oceanicznych, przecinają i przesuwają osie grzbietów śródoceanicznych. Są one sprzężone z pęknięciami skorupy oceanicznej [4]. Pęknięcia te reprezentują poprzednio aktywne uskoki transformujące. Można je śledzić przez setki kilometrów jako wzniesione grzbiety na dnie oceanu ( Rys. 1 ).
Rys. 2 przedstawia fragment środkowego Atlantyku w strefie granicy pomiędzy płytą afrykańską a płytą południowoamerykańską. Granicę płyt wyznacza tu Grzbiet Śródatlantycki (granica dywergentna, czyli rozbieżna), (zob. Granice dywergentne ), jak również uskoki transformujące (granica transformująca). Uskoki przesuwają fragmenty Grzbietu Śródatlantyckiego, a na ich przedłużeniu występują rozległe pęknięcia skorupy oceanicznej.
Uskoki transformujące mogą być również sprzężone z granicami konwergentnymi (zob. Typy granic konwergentnych ). Przykładem takiego sprzężenia jest płyta karaibska [5]. Płyta ta graniczy od północy i wschodu z płytą północnoamerykańską, od południa z płytą południowoamerykańską. Północna granica tej płyty to lewoskrętny uskok transformujący. Uskok ten kończy się dochodząc do strefy subdukcji płyty północnoamerykańskiej pod wulkaniczny łuk wyspowy Małych Antyli. Podobnie kończy się prawoskrętny uskok transformujący stanowiący południową granicę płyty karaibskiej ( Rys. 3 ).
Uskoki transformujące występują również na lądzie. Nie ma ich zbyt wiele, lecz są dobrze zbadane ze względu na aktywność sejsmiczną. Najbardziej popularnymi uskokami transformującymi na lądzie są: uskok San Andreas w Kalifornii oraz uskok północnoanatolijski w Turcji [4], [6]. Rys. 4A oraz Rys. 5 przedstawiają uskok San Andreas, wzdłuż którego przesuwa się ku północy część Kalifornii należąca do Płyty Pacyficznej. Z uskokiem tym związane są liczne trzęsienia ziemi; najbardziej znane w roku 1906 zniszczyło miasto San Francisco. Rys. 4B przedstawia uskok północnoanatolijski, wzdłuż którego przesuwa się ku zachodowi płyta anatolijska [7]. Z uskokiem tym również związane są liczne trzęsienia ziemi (zob. Związek trzęsień ziemi z tektoniką płyt ).
.
Z uskokami transformującymi na lądzie związane są często baseny z rozciągania (ang. pull apart) ( Rys. 6 ), (zob. Baseny sedymentacyjne a tektonika płyt ), [8]. Przykładami takich basenów są Morze Marmara związane z uskokiem Północnoanatolijskim i Jezioro Salton związane z uskokiem San Andreas [9], [10].
; B: Jezioro Salton – basen z rozciągania (pull apart) związany z uskokiem San Andreas : obraz satelitarny. Fot. NASA, SaltonSeaWW.jpg, licencja PD, źródło: Wikimedia Commons.
Bibliografia
1. J. T. Wilson: A new class of faults and their bearing on continental drift, Scientific American 1965, Vol. 250, iss. 5, pp. 40-52.2. L. Czechowski: Tektonika płyt i konwekcja w płaszczu Ziemi, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.
3. R. Dadlez, W. Jaroszewski: Tektonika, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.
4. J. C. Duarte (Ed.): Transform Plate Boundaries and Fracture Zones, Elsevier, Amsterdam 1984.
5. T. H. Anderson, V. A. Schmidt: The evolution of Middle America and the Gulf of Mexico–Caribbean Sea region during Mesozoic time, Geological Society of America Bulletin 1983, Vol. 94, iss. 8, pp. 941-966.
6. R. E. Powell, R. J. Weldon: Evolution of the San Andreas fault, Earth and Planetary Sciences 1992, Vol. 20, iss. 1, pp. 431-468.
7. A. M. C. Sengör: The North Anatolian transform fault: its age, offset and tectonic significance, Journal of the Geological Society 1979, Vol. 136, iss. 3, pp. 269-282.
8. P. Mann, M. R. Hempton, D. C. Bradley, K. Burke: Development of pull-apart basins, The Journal of Geology 1983, Vol. 91, iss. 5, pp. 529-554.
9. Y. Yılmaz, E. Gökaşan, A. Erbay: Morphotectonic development of the Marmara Region, Tectonophysics 2010, Vol. 488, iss. 1-4, pp. 51-70.
10. J. C. Savage, W. H. Prescott, M. Lisowski, N. King: Deformation across the Salton trough, California, 1973-1977, Journal of Geophysical Research: Solid Earth 1979, Vol. 84, iss. B6, pp. 3069-3079.