Skały piroklastyczne ( Rys. 1 ) są deponowane w otoczeniu krateru i tworzą pokrywę (warstwę) na skałach podłoża lub skałach pochodzenia wulkanicznego, powstałych w wyniku wcześniejszych erupcji (zob. Środowiska powstania skał magmowych ). W związku z tym, iż składają się z ziaren, których osadzenie poprzedzone jest transportem, zaliczane są do grupy skał osadowych [1]. Długość drogi transportu składników jest zróżnicowana, zależy od wielkości materiału piroklastycznego, jego ilości, masy oraz siły eksplozji. Ziarna duże, występują w skałach piroklastycznych deponowanych w bezpośrednim sąsiedztwie wulkanu. Wraz ze wzrostem odległości od wulkanu zmniejsza się frakcja ziaren. Najdrobniejsze frakcje, czyli pyły wulkaniczne, mogą być latami zawieszone w atmosferze.
Nagromadzenie nieskonsolidowanego materiału piroklastycznego w środowisku lądowym nazywane jest tefrą ( Rys. 1A, B ), [1]. Jest to skała luźna, nierozsortowana, której depozycja była poprzedzona relatywnie krótkim transportem. Składa się z piasków i pyłów, w których mogą występować wszystkie inne typy piroklastów tj. bloki, bomby i lapille (zob. Środowiska powstania skał magmowych ), [1]. Tefra deponowana jest na stokach wulkanu oraz w jego bezpośrednim otoczeniu. Tworzy pokrywę klastyczną, której grubość maleje wraz z odległością od krateru. Warstwy piroklastyczne zbudowane tylko z frakcji aleurytowej i pelitowej nazywane są pyłami wulkanicznymi, gdy zawierają piaski nazywane są popiołami wulkanicznymi. Frakcja lekka piroklastów może być transportowana na duże odległości, jej depozycja może być istotnie oddalona od miejsca erupcji.
Skonsolidowany materiał tefry, który przeszedł procesy lityfikacyjne, nazywany jest tufem ( Rys. 1C), ( Rys. 2 ), [2], [3]. Podstawowym składnikiem większości tufów jest zcementowany popiół, w którym wyróżnia się następujące typy ziarn:
- krystaloklasty, czyli fragmenty lub kryształy minerałów magmowych,
- witroklasty, czyli ziarna zbudowane ze szkliwa wulkanicznego,
- litoklasty, czyli fragmenty skał [1].
Popiół wulkaniczny stanowi główną masę skały lub tło, w którym występują inne, większe ziarna pochodzenia magmowego [1], [2]. W zależności od rodzaju składników tufy dzieli się na:
- konglomeraty tufowe, gdzie w masie piaszczysto-popiołowej występują bloki, bomby, spieki i lapille,
- tufy lapillowe, gdzie w masie piaszczysto-popiołowej podstawowym ziarnem są lapille,
- tufy krystaliczne, gdzie w masie piaszczysto-popiołowej występują krystaloklasty,
- tufy popiołowe, w których występuje tylko podstawowy materiał drobnoziarnisty [1].
Tufy zwykle są skałami porowatymi, o strukturze bezładnej lub ze słabo zaznaczonym uporządkowaniem równoległym. Charakteryzuje je niska selekcja materiału ziarnistego, która wzrasta wraz odległością od źródła erupcji. Tufy przyjmują zabarwienia od szarego i beżowego, przez różowawe i fioletowawe do brunatnego.
Tufity to skały mieszane, składające się z drobnego materiału piroklastycznego (pyłu i/lub piasku wulkanicznego) w ilości od \( 25-75\% \) oraz materiału osadowego, typowego dla danego środowiska sedymentacyjnego ( Rys. 3A), [1], [2]. Powstają w wyniku osadzenia materiału piroklastycznego w środowisku wodnym lub transportu materiałów piroklastycznych przez wodę. W ich obrębie występują struktury sedymentacyjne, odpowiadające dynamice środowiska. Większość zachowanych tufitów to osady środowisk morskich lub jeziornych, które deponowane były z suspensji, czyli swobodnego opadania zawiesiny. Są skałami słabo porowatymi, barwy od białej do szarej. Tworzą warstwy, zwykle są równolegle laminowane, z gradacją normalną ziarna, która jest efektem segregacji materiału w słupie wody. Ilość materiału piroklastycznego zmniejsza się ku górze warstwy.
Zdiagenezowane tufity, w których w wyniku podmorskiego wietrzenia doszło do transformacji materiału piroklastycznego w minerały ilaste z grupy montmorylonitu, nazywane są bentonitami ( Rys. 3C).
Do skał piroklastycznych zalicza się również ignimbryty (tufy spieczone) ( Rys. 3B), [2]. Tworzą pokrywy powstające w wyniku depozycji składników magmowych (kryształy, szkliwo, fragmenty skał) przy udziale sprężonej pary wodnej i innych fluidów. Powstają przez depozycję z wysokoenergetycznych i gorących spływów piroklastycznych (zob. Materiały piroklastyczne ). Są to skały barwy białej, szarej lub różowej, porowate, bezładne lub ze słabo zaznaczonymi strukturami kierunkowymi. Większe ziarna, w obrębie ignimbrytów, mają skorodowane krawędzie [1].
Bibliografia
1. A. Manecki, M. Muszyński: Przewodnik do petrografii, AGH Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2008.2. J. Żaba: Ilustrowany słownik skał i minerałów, Videograf II, Katowice 1993.
3. P. Roniewicz (Red.): Przewodnik do ćwiczeń z geologii dynamicznej, Polska Agencja Ekologiczna S.A., Warszawa 1999.